Salda Gölü IUGS 2024 Yılı ‘100 Jeolojik Miras Listesi'nde

Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliği (IUGS) tarafından hazırlanan 2024 yılı ‘100 Jeolojik Miras Listesi'ne Türkiye’den yalnızca Salda Gölü girdi.  İTÜ Jeomikrobiyoloji & Biyojeokimya Araştırma Laboratuvarı’nın, Salda Gölü ve Mars’a olan benzerliği ile ilgili yaptığı ulusal ve uluslararası bilimsel yayın ve projelerin sonucu ‘Salda Gölü’ Jeolojik sit alanlarının bu en prestijli listesine, Dünya’da Mars benzerliği ile giren ilk göl oldu...

Salda Gölü’nde mikrobiyal etkilerle oluşan hidromanyezit mikrobiyalitleri (Foto: Nurgül Balcı)

Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliği (IUGS) tarafından hazırlanan 2024 yılı ‘100 Jeolojik Miras Listesi’ne Türkiye’den yalnızca Salda Gölü girdi (https://iugs-geoheritage.org/geoheritage_sites/mars-analog-of-lake-salda/). Jeolojik sit alanlarının bu en prestijli listesine, Dünya’da Mars benzerliği ile giren ilk göl oldu.

Duyuru, IUGS Başkanı John Ludden, IUGS Genel Sekreteri Stanley Finney ve Uluslararası Jeolojik Miras Komisyonu Başkanı Asier Hilario tarafından 27 Ağustos'ta, Kore’nin Busan şehrinde 37. Uluslararası Jeoloji Kongresi'nin özel bir etkinliği sırasında yapıldı. Jeolojik mirasın IUGS tarafından tanınmasını pekiştiren bu küresel çabaya, 80 ülkeden ve 16 uluslararası kuruluştan 700'den fazla uzman katıldı.

İTÜ Jeomikrobiyoloji & Biyojeokimya Araştırma Laboratuvarı (itu@gbl) olarak, Salda Gölü ve Mars’a olan benzerliği ile ilgili yaptığımız ulusal ve uluslararası bilimsel yayın ve projeler neticesinde, bu başarıya imza atmanın haklı gururu ve mutluluğu içindeyiz.

Birleşmiş Milletler Kültürel Miras Listesi kadar önemli olan, ‘Dünyanın 100 Jeolojik Miras Listesi’nde Salda Gölü’nün yer alması, hiç kuşkusuz toplumun her katmanında karşılık bulacaktır. Bu listenin, gölün korunması için hem karar vericiler hem de ziyaretçiler seviyesinde farkındalık yaratacak olması, bu faydalardan yalnızca birisi. Ulusal ve uluslararası bilimsel camianın göle olan ilgisinin artarak devam etmesi; gölün farklı dinamiklerini konu alacak, yeni bilimsel projelerin geliştirilmesine zemin hazırlayacaktır.

Salda Gölü’nün jeolojik miras listesine girmesinde, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası ile Jeolojik Mirası Koruma Derneği (Jemirko) Başkanı Prof. Dr. Nizamettin Kazancı hocamız kilit roller üstlendi ve başvurunun başarı ile tamamlanmasında önemli rol oynadı.

Peki Salda Gölü Neden ve Hangi Özelliklerinden Dolayı Bu Prestijli Listeye Girdi?

İTÜ-GBL Araştırma Laboratuvarı olarak NASA bilim insanları ile 2019’da başlayan ve halen devam eden bilimsel çalışmalarımız neticesinde NASA, Salda Gölü’nü, Mars'ta Jezero krateri içindeki eski bir göle bileşimsel ve oluşumsal olarak benzeyen tek göl olarak açıkladı (https://mars.nasa.gov/mars2020/). NASA, Mars 2020 görevi kapsamında, Mars’a gönderilen Perseverance gezen aracı ile Jezero kraterinde yaşamın izlerini arıyor; gezen araç potansiyeli yüksek kayaç örnekleri de topladı (Balci, 2020; 2023). Jezero kraterinde olduğu gibi Salda Gölü, değişime uğramış ve Mg açısından zengin ultramafik araziler, daha önemlisi sulu Mg-karbonat (Mg5(CO3)4(OH)2.4H2O) içeren tortullar barındırmaktadır (Balci vd., 2019, 2020, 2023, 2024). Bu nedenle Salda Gölü ultramafik kayalarca zengin bir arazide, mikrobiyal etkilerle oluşan, sulu magnezyum karbonat oluşumlarının mikrobiyal ve morfolojik çeşitliliğini araştırmaya olanak sağlayacak olağanüstü bir ortam sunmaktadır.

Salda Gölü’nün içerdiği hidromanyezit oluşumları üzerindeki çalışmalar, Mars'taki benzer oluşumların tespiti ve anlaşılması için önemli sonuçlar doğurmakta olup, ‘Kızıl Gezegen'deki geçmiş yaşam olasılığına dair ipuçları sağlamaktadır (Garczynski vd., 2019, 2020; Güneş vd., 2024).

NASA adına Salda’ya gelen Purdue Üniversitesi Yer ve Gezegen Bilimleri Bölümü’nden Dr. Briony Horgan ile ortak çalışmalar yapan Prof. Dr. Balcı (İTÜ) ve öğrencileri

Jeolojik Miras (Jeomiras) Nedir? Bir Doğal Alanın Jeomiras Olması için Neler Gerekir?

Jeolojik miras (jeomiras), ortadan kalkması durumunda bulunduğu bölgeye ait jeolojik bilgi ve belgelerin kaybolacağı, nadir bulunan ve yok olma tehdidi altındaki jeosittir (Kazancı, N., 2010). Jeolojik miras lokaliteleri, yalnızca Yerküre’yi ve geçirdiği evrimi değil aynı zamanda, Yerküre dışındaki gezegenleri anlamımıza yarayan kayıtları içeren kritik alanlardır. Tüm bunların yanı sıra yerbilimi eğitimi içinde eşsiz öneme sahiptirler ve yok olmaları durumunda bu kritik ve önemli kayıtlar da ortadan kaybolur.

Bir doğal alanın, jeolojik miras olarak tescillenmesi için jeolojik açıdan neden önemli olduğu, yok olması durumunda hangi kritik bilgilerin kaybolacağı konularında dünya bilim camiası tarafından kabul görmüş bilimsel verilerin üretilmiş olması gerekir.

İTÜ GBL olarak, Salda Gölü ve Mars benzerliği hakkında yaptığımız bilimsel proje ve yayın çalışmaları ile jeolojik miras başvuru dosyasının gerekçesini ve bilimsel temelini oluşturduk.

İTÜ Jeomikrobiyoloji ve Biyojeokimya Laboratuvarı olarak, Salda Gölü ve civarında uluslararası proje çalışmalarımız devam ediyor. University of California, Earth and Planetary Science Bölümü’nden Prof. Dr. Timothy Lyons ile yürüttüğümüz çalışmada, Mars’ın ilksel atmosferi ile geçirdiği evrimi, Salda Gölü ve jeokimyası ile karşılaştırmalı olarak araştırıyoruz. Bu çalışmada, gölde daha önce yapılmamış analizleri (örn., N izotopu gibi) gerçekleştiriyoruz. Elde edeceğimiz bu kritik yeni veriler, Mars’ın jeolojik ve atmosferik evrimini anlamamıza yardımcı olacak. Bu çalışmaya paralel olarak, Massachusetts Institute of Technology (MIT), Departmant of Earth, Atmospheric and Planetary Sciences Bölümü’nden Prof. Dr. Tanja Bosak’la olan çalışmalarımızı yürütüyoruz. Kendisi, NASA’nın ‘Mars 2020’ ve ‘Mars Sample Return’ projelerinde yer alıyor.

Tüm bu bilimsel çalışmalarımız neticesinde Salda Gölü ‘100 Jeolojik Miras Listesi’ne girdi. Çalışmalarımızın diğer önemli ürünlerinden biri, Salda Bilim Merkezi’dir. Toplum için bilim misyonuna örnek teşkil eden bu merkezden, toplumun her seviyesinden insan faydalanabileceği gibi, bilgiye, bilime meraklı yeni bir neslin yetişmesine katkıda bulunacaktır.

Karnabahar morfolojisine sahip hidromanyezit mikrobiyalitlerinden bir görüntü (Foto: Nurgül Balcı)

Hedefimiz; ülkemizin diğer doğal ve nadir alanları hakkında bilimsel veriler üreterek, hem korunması hem de uluslararası bilimsel camiaya kazandırılması için çalışmalarımıza hız kesmeden devam etmektir. Tüm bu hedeflerin en üst noktasında, gezegen jeolojisi/astrojeoloji/astrobiyoloji bilim dallarında çalışmalar yapacak, ülkemiz için gerekli insan kaynağına katkıda bulunmak yer almaktadır. 

Kaynaklar:

Güneş, Y., Şekerci, F., Avcı, B., Thijs, J.G., Balcı, N. (2024). Morphological and microbial diversity of hydromagnesite microbialites in Lake Salda: A Mars Analog Alkaline Lake. Geobiology,

Balcı, N., (Accepted: February 2023, In press) Hydrated Mg carbonate Microbialites of Lake Salda, Turkey: Biotic and Abiotic Processes, Society for Sedimentary Geology Books, SEMP.

Balcı, N. et al. (2020) ‘Biotic and Abiotic Imprints on Mg-Rich Stromatolites: Lessons from Lake Salda, SW Turkey’, Geomicrobiology Journal, 37(5), pp. 401–425. Available at:

Balcı, N., Demirel, C., & Kurt, M. A. (2018). Salda Gölü’nün Jeomikrobiyolojisi ve Güncel Stromatolit Oluşumunda Mikrobiyal Etkiler/Geomicrobiology of Lake Salda and Microbial Influences on Present-Day Stromatolite Formation. 39(1), 19–40.

Balcı, (2020) Jezero Kraterindeki Yaşam Arayışında Salda Gölü’nün Önemi, ‘Herkese Bilim Teknik’, Sayı: 229.

Balcı (2022) Yeni Keşifler ve Biyoiz Bulmacası. ‘Herkese Bilim Teknik’, Sayı: 324.

Garczynski, B.J. Horgan, B., Balcı, N., Güneş, Y., Williford, K. H., (2019) ‘Searching for Potential Biosignatures in Jezero Crater with Mars 2020 — A Spectral Investigation of Terrestrial Lacustrine Carbonate Analogs’, in Ninth International Conference on Mars. LPI Contributions. Ninth International Conference on Mars, California, p. 6302. Available at:

Garczynski, B. J., Horgan, B., Kah, L. C., Balcı, N., Güneş, Y., Williford, K. H., & Cloutis, E. A. (2020). Investigating the Origin of Carbonate Deposits in Jezero Crater: Mineralogy of a Fluviolacustrine Analog at Lake Salda, Turkey. 2128

Kah, N. et al, (2020) Investigating the origin of carbonate deposits in Jezero Crater: mineralogy of a fluviolacustrine analog at Lake Salda, Turkey. 51st Lunar and Planetary Science Conference.

 Kazancı, N., 2010, Jeolojik Koruma Kavram ve Terimler. Jeolojik Mirası Koruma Derneği, Ankara.